İnsan fantaziyası necə yaranır? – Psixoloqlar sirrləri açıqlayır
Fantaziya bacarığı bütün insanığı əhatə edir. Bu, insanların etdiyi, yaratdığı, düşündüyü və xəyal etdiyi hər şeyə təsir edir. Bu da öz növbəsində mühəndislikdən yaradıcı işə qədər hər bir peşədə mürəkkəb nəzəriyyələrə, xəyallara və ixtiralara səbəb olur.
Fanataziya sayəsində bəşəriyyət okeanları keçdi, yeni torpaqlar kəşf etdi, elm möcüzələrini icad etdi, kosmosu araşdırdı və Aya endi.
Fantaziya real dünyadan kənar aləmlərin, görüntülərin və ya ideyaların yaradılmasıdır. Bu, insanın gündəlik həyatda tez-tez istifadə etdiyi strukturların hüdudlarından kənarda yaradıcılıqdır.
Təsəvvür, hisslərin qəbul etmədiyi və ya reallıqda heç vaxt tam dərk edilməmiş bir şeyin zehni görüntüsünü yaratmaq hərəkəti və ya bacarığı deməkdir. Fantasiyanın mücərrəd tərifi, mənşəyi və təbiəti, sevgi və yaradıcılıq kimi anlayışlar kimi geniş şəkildə müzakirə olunur. Böyük filosoflar Aristotel, Platon və İmmanuel Kantın fikrincə, təxəyyül yaradıcılıqla geniş şəkildə əlaqələndirilir. Psixoloq Jerome Singer deyir: "Bir çox fantaziyalarınızın sizi maraqlandıran şeylərlə əlaqəli ola biləcəyini dərk etməyə başlayanda yaradıcılıq artır". Təxəyyül, bir çox filosofun fikrincə, heç kimin insandan ala bilməyəcəyi ən yüksək azadlıqdır. Yaradıcı təxəyyülün böyüklüyü bütün dövrlərdə təkcə romantiklər və rəssamlar tərəfindən deyil, həm də bəşəriyyətin ən yaxşı elmi ağılları tərəfindən yüksək qiymətləndirilir. Bəzi tədqiqatçılar fantaziya ilə biliyə qarşı çıxırlar. Məsələn, məşhur alim Albert Eynşteyn hesab edirdi ki, biliyin məhdud olması təxəyyül səviyyəsinin aşağı olması ilə bağlıdır. "Təxəyyül bilikdən daha vacibdir, çünki bilik məhduddur, təxəyyül isə bütün dünyanı əhatə edir, tərəqqiyə təkan verir, təkamül yaradır" -deyə alim qeyd edirdi.
Neyroiqtisadiyyat professoru və Emori Universitetinin Neyrosiyasət Mərkəzinin direktoru Qreqori Börns deyir ki, “qavrayış və təxəyyül bir-birinə bağlıdır, çünki beyin hər iki funksiya üçün eyni sinir dövrələrindən istifadə edir: “Xəyal, qavrayışın əks istiqamətdə hərəkəti kimidir”.
Qədim dövrlərdə insanlar başa düşülməyən və daim dəyişən dünyanı mənalandırmaq üçün fantaziya etmək qabiliyyətindən istifadə edirdilər. Yaradıcı hekayələr vasitəsilə onlar yaradılış miflərini bölüşür, folklor vasitəsilə gələcək nəsillərə xəbərdarlıqlar ötürürdülər. Psixoloq Cozef Kempbell mifologiya və simvolizmənin fantaziyanı aktivləşdirmək və kollektiv təxəyyülə uyğunlaşma vasitəsi kimi baxırdı. O, hekayələrin, miflərin və təxəyyülün kollektiv şüursuzluqdan qaynaqlandığını müdafiə edirdi: “Təxəyyül eyni bioloji əsasdan gəldiyi üçün mütləq müəyyən mövzuları doğurur”. Alim inanırdı ki, insanlar mövzu və hekayə vasitəsilə kollektiv təxəyyül əldə etməyə imkan verir. Bununla belə, təxəyyülün dildən əvvəl olmasına dair sübutlar var. Təxəyyülün məntiqi mülahizədən bir növ aşağı olması inamı çox vaxt potensial böyük ideyaları öldürür və boğur. Bu inam nəinki görkəmli kəşflərin qarşısını ala bilər, həm də fantaziyanın insan həyatında oynadığı mühüm rolu dərk etməməkdən xəbər verir.
Koqnitiv psixoloq Scott Barry Kaufmanın fikrincə, fantaziya insanın yaradıcılıq prosesində olduğu yerdən asılı olaraq beynin müxtəlif sahələrini aktivləşdirir. Başqa sözlə, təxəyyül işlədiyi zaman neyron şəbəkələri bir-biri ilə aktiv şəkildə qarşılıqlı əlaqədə olur.
Xüsusilə, üç geniş miqyaslı beyin şəbəkəsi yaradıcı düşüncə ilə əlaqəli beyin fəaliyyətini anlamağa kömək edə bilər. Yaddaşlar, gələcək haqqında düşüncələr və alternativ ssenarilərin axtarışı zamanı aktivləşdirilmiş standart şəbəkə. Kaufman bu şəbəkəni “təxəyyül şəbəkəsi” adlandırır. O, həm də sosial qarşılıqlı əlaqə zamanı, insan həmsöhbətinin nə düşündüyünü təsəvvür etməyə çalışdıqda işləyir.
Satış şəbəkəsi. Bu şəbəkə həm xarici hadisələri, həm də daxili şüur axınını izləyir, hazırda iki istiqamətdən hansının daha aktual olmasından asılı olaraq onlar arasında sürətlə hərəkət edir. O, xaricdən gələn bütün məlumatları toplayır və prioritetləri təyin edir, ilk növbədə nəyi emal etməli olduğu barədə beyinə siqnallar göndərir. Tədqiqatçılar fantaziya, xəyal qurma və yaradıcı düşüncə qabiliyyətini daha ətraflı başa düşmək üçün təxəyyül şəbəkəsinin öyrənilməsinə xüsusi diqqət yetirirlər.
