Dilçi alim: “Beş-altı sözdür, müəllimlər zəhmət çəkib, öyrənsinlər” – FOTO

Məktəblərin açılması ilə müəllimlərin sosial şəbəkələrdəki təhsil forumlarında aktivliyi də artıb. Bu zaman nəzərəçarpan məqamlardan biri – müəllim həmkarların bir-birini sözlərin düzgün yazılmamasında ittiham etməsidir. Yəni diqqətə çatdırılan mövzudan çox, şikayətin və ya təklifin yazılış qaydası müzakirə olunur.

Bu hal bir müddət öncə elm və təhsil naziri Emin Əmrullayevin sertifikasiya zamanı 500-ə yaxın müəllimin “anbar”, “şənbə” və “pambıq” sözlərinin düzgün yazılışını tapa bilmədiyini deməsini xatırladır. O zaman ölkədə bu xüsusda geniş müzakirələr yarandı və bir qrup şəxs həmin problemi orfoqrafiya lüğətinin tez-tez dəyişdirilməsi ilə əlaqələndirdi.

Müşahidə etsək, görərik ki, bu lüğət, həqiqətən də, az qala, altı aydan bir dəyişilir.

Bəs ümumiyyətlə, dilin qaydalar sistemi neçə müddətdən bir dəyişilməlidir? Hansı hallarda dəyişikliyə ehtiyac var?

Mövzu ilə bağlı Oxu.Az-a açıqlama verən dilçi alim Sayalı Sadıqova orfoqrafiya lüğətinə qarşı qərəzli münasibət sərgiləndiyini söyləyib:

“Sertifikasiya ilə bağlı müzakirələrdən aydın olur ki, orfoqrafiya lüğətinə qarşı qərəzli münasibət sərgilənib. Müəllimlərin imtahanda səhv yazdıqları sözlərin yazılışı dəyişilməyib. İllərdir ki, olduğu kimi qalıb. Dərsliklərdə qaydası da göstərilib. Ümumiyyətlə, bu problemi orfoqrafiya lüğətinin üzərinə atmaq lazım deyil”.

S.Sadıqovanın sözlərinə görə, alınma sözlərin yazılışında dəyişikliklər müşahidə olunur:

“Orfoqrafiya lüğətində müəyyən sözlər var ki, onların yazılışında dəyişikliklər baş verib. Lakin tarixən oturuşmuş, ənənəvi şəkildə işlənən sözlərlə bağlı dəyişikliklər yoxdur. Ümumiyyətlə, orfoqrafiya qaydaları uzunmüddətli olmalıdır. Orada tez-tez dəyişikliklər ola bilməz. Qaydaların tez-tez dəyişilməsinin qarşısı alınmalıdır. Normalara əməl edilməlidir. Bu gün biz bu şəkildə yazırıq, sonradan dəyişirsə, artıq yeni qaydaları öyrənməliyik”.

Professor qeyd edib ki, orfoqrafiya qaydalarında sabitlik qorunmalıdır:

“Müəyyən sözlər var ki, onların yaranma mənbələri fərqlidir. Hazırda alınma sözlərin bir çoxu birbaşa Avropa dillərindən alınır və alındığı mənbəyə uyğun olaraq o formada yazılır. Yeni sözlərin yazılışında bu kimi müzakirələr ola bilər. Ümumiyyətlə, sözlərin yazılış qaydaları qorunub-saxlanılmalıdır. Dərsliklər nəzərə alınmalıdır. İstisna hallarda dəyişilməlidir. Azərbaycan dilinin öz qrammatikası, qaydaları var. Düzgün şəkildə əməl olunmalıdır”.

Filologiya üzrə elmlər doktoru İsmayıl Məmmədli isə əlavə edib ki, orfoqrafiya lüğəti dörd ildən bir dəyişilməlidir:

“Orfoqrafiya lüğəti tez-tez dəyişilməyib. Türkiyədə öz lüğətlərini 27 dəfə nəşr ediblər. Bizdə cəmi altı dəfə dəyişilib. İnsanlar həmişə öz səhvlərini başqalarının boynuna qoyurlar. Sertifikasiyada yaza bilmədikləri söz dəyişilməyib. İllərdir ki, bu işlə məşğulam. Hər şeyi nəzərə alıb, dəyişikliklər edilib. Beş-altı sözdür. Zəhmət çəkib, öyrənsinlər.

Əslində, lüğət dörd ildən bir nəşr olunmalıdır. Lüğət 1940, 1960, 1975, 2004, 2009, 2013 və ən son 2021-ci ildə dəyişilib. Çox ara vermişik. Dəyişikliyə ehtiyac var”.