Müəllimlər çətin “imtahanla” üzləşə bilər - Hər ssenariyə hazır olmalıyıq

Şagird sayının azalması müəllimlərin də sayına təsir edəcək: Bəs nə etməli?

Yaxın illərdə Azərbaycanda məktəbli sayında azalma müşahidə oluna bilər. Bunu təhsil naziri Emin Əmrullayev deyib. Bu faktor müəllimlər üçün vakansiya yerlərinin sayını da təsir edə bilər. Nazir bildirib ki, şagird sayının azalması fonunda əsas prioritet müəllimləri işdən çıxarmaq deyil, iş yerlərini qorumaqdır.

Azərbaycanın Əməkdar müəllimi Asif Cahangirov AYNA-ya şərhində demoqrafik dəyişikliklərin Böyük Vətən müharibəsindən sonra SSRİ üçün də xarakterik olduğunu söyləyib: "O zaman müharibədə kişilərin ölümü demoqrafiyaya mənfi təsir göstərməyə bilməzdi. Və bu, indiyə qədər öz təsirini davam etdirir. Ölkəmizdə Qarabağdakı müharibə bir çox gəncin həyatına son qoydu və bu da demoqrafiyaya təsir edəcək”.

Onun sözlərinə görə, təhsil sahəsində belə məqamların proqnozlaşdırılması siyasəti olmalıdır: "Təhsil Baş İdarəsinin rəisi olduğum zaman birinci siniflərə qəbulda artımın, sonra azalmanın olduğunu görürdüm. Və reallıqlara uyğunlaşmaq lazım idi. Bəzi hallarda kəskin artımla, ixtisası üzrə ibtidai sinif müəllimi kimi işləməyən Azərbaycan və ya rus dilləri müəllimlərinin yenidən hazırlanmasını təşkil etmək məcburiyyətində qalırdıq. Birinci siniflərdə şagird sayını, sonrakı siniflərdə neçə fənn müəlliminə ehtiyac olacağını əsas tutduq və hesablamalar apardıq”.

Mütəxəssisin fikrincə, şagirdlərin inkişafına töhfə verməyən müəllimlərdən qurtulmaq lazımdır: "Məktəblilərin sayının azaldılması reseptlərindən biri kimi, müəllimlərin sayını süni şəkildə artırmamaq üçün işləyən müəllimlərin dərs yükünü artıraraq, vakansiyaların sayını azaltmaq mümkündür. Ancaq başqa variantları da axtarmalıyıq. Sayələrində təshilin keyfiyyəti artan müəllimlərin "nüvəsi”ni qorumaq lazımdır”.

"Bir məqam da müəllim heyətinin hazırlanması ilə bağlıdır. 1978-ci ildə Baltikyanı ölkələrdə bir işgüzar səfərdə idim və Litva Təhsil Nazirliyində mənə ölkədə kimya və biologiya müəllimlərinə ehtiyacın o qədər də əhəmiyyətli olmadığını, bu səbəbdən Biologiya fakültəsinə üç ildə bir, Kimya fakültəsinə isə iki ildə bir dəfə qəbul həyata keçirildiyi deyildiyində, sadəcə təəccübləndim. Planlaşdırılan Sovet iqtisadiyyatı bir doqma kimi qəbul edilirdi, ancaq Litvada çevik resurs planlaşdırması yolu ilə həyata keçirildi. Təhsilin pulsuz əsasda dövlət sifarişi əsasında həyata keçirildiyi sahələrdə buna bənzər bir yanaşmaya ehtiyacımız var”, - deyə Cahangirov vurğulayıb.

Təhsil Nazirliyi yanında İctimai Şura sədrinin müavini Nadir İsrafilov isə AYNA-ya açıqlamasında məktəblilərin sayının azalması və artmasının müxtəlif amillərdən asılı olduğunu deyib: "Pandemiya səbəbindən toyların keçirilməsinin qadağan edilməsi də bir neçə ildən sonra demoqrafiyaya təsir edə bilər. Demoqrafiyaya boşanma, gənclərin müəyyən faizinin ailə qurması üçün maddi imkanının olmaması və s. amillər mənfi təsir göstərir. Təhsil sistemi istənilən ssenariyə hazır olmalıdır”.

"Müxtəlif ölkələrdə bir müəllimə fərqli sayda şagird düşür. Bir yerdə 9, bir yerdə 17, bizdə 11. Amma bu statistika daim dəyişir. Şagird-tələbə sayının müəyyən vaxtlarda azalması normaldır. Ancaq bu, müəllim heyəti arasında iş yerlərinin azalmasına səbəb olan bir faktora çevrilməməlidir. Bununla birlikdə, universitetlərimizin ehtiyac olduğundan daha çox müəllim heyəti yetişdirdiyini də unutmamalıyıq. Yeni vakansiyalar açılır, lakin hamı üçün kifayət deyil”, - deyə ekspert qeyd edib.

Onun sözlərinə görə, əvvəllər müəllimlərə istiqamətə uyğun iş tapşırılırdı: "Buna əsasən universitetlərin planı formalaşdırılırdı. İndi bu, belə deyil, amma son illərdə müəllimlər kənd yerlərində işləməyə təşviq olunur, müavinət və subsidiyalarla maraqlandırılırlar. Ancaq indiyə qədər məktəblərdə kadrların qeyri-bərabər bölgüsü mövcuddur - bəzilərində bunlar daha çoxdur və dağlıq ərazilərdəki məktəblərdə bunların çatışmazlığı var”.

İsrafilov əlavə edib ki, ixtisası üzrə işə düzələ bilməyənlər tərəfindən yenidən ixtisasartırma, əlaqəli bir peşə alma ehtimalı var: "Yəni "stavka” davamlı təhsilə edilir. İndi hər şey əmək bazarının tələblərindən asılıdır”.

Mütəxəssis müəllim heyəti məsələsinə də toxunub: "Təxminən 70 ildir ki, müəllimlərin dərs yükünün 18 saat olduğu bir təlimat var idi, lakin bəzi hallarda bir yarım, hətta iki dərs yükü almaq mümkün idi. 1990-cı illərdə bütün məhdudiyyətlər götürüldü və bəzən tədris saatlarının sayı 72-yə çatdı ki, bu da təhsilin keyfiyyətinə mənfi təsir etdi. Sonra dərs yükü 12 saat səviyyəsində edildi və sonra 18 saata geri qaytarıldı. İndi imtahanlarda daha çox bal toplayanlar daha çox dərs saatı alır, halbuki əvvəllər bölgü daha bərabər idi. Bəzi müəllimlərdə cəmi 6 saatlıq dərs yükü var. Bir tərəfdən heç nədənsə bu, yaxşıdır, digər tərəfdən çox az - yarım dərs yükündən də az olduğu aydındır. Vəziyyət dəyişdikdə müəllimlərin işsiz qalmaması və işlərinin milli təhsilin xeyrinə olması üçün indi planlaşdırma üzərində iş aparılır”.