Valideynlər arasında dava-dalaş uşaqların sağlamlığına necə təsir edir?

Uşağın salamatlığı - onun ruhi sağlamlığından başlamış təhsil uğurları və gələcəkdə insanlarla münasibətlər qurmasına qədər bütün məsələlər valideynlərin bir-biri ilə necə rəftar etməsindən asılıdır.

Evdə baş verən hadisələr həqiqətən uşağın inkişafına və onun psixi sağlamlığına uzunmüddətli təsir göstərir. Uşaq ilə valideyn arasında qarşılıqlı münasibətlərlə yanaşı, valideynlərin bir-biri ilə necə rəftar etməsi də uşağın salamatlığında mühüm rol oynayır və onun həyatının bütün sahələrinə təsir göstərə bilər.

Böyük Britaniyada və digər ölkələrdə uşaqların ailədə və yaşa dolduğu dövrdə davranışının uzunmüddətli müşahidələrinə əsaslanan araşdırmalar nəticəsində məlum olub ki, uşaq hələ altı aylığında ikən evdə yaranmış münaqişəli vəziyyətin təsiri altında onun ürəyi sürətlə döyünməyə başlayır, kortizol adlanan stress hormonu əmələ gəlir.

Müxtəlif yaşlı uşaqlarda baş beyinin inkişafında pozuntu əlamətləri, yuxu pozğunluğu, narahatlıq, depressiya, onların davranışında digər ciddi problemlər yarana bilər. Bütün bunlar dərin və ya xroniki ailə münaqişəsi şəraitində uşağın çəkdiyi iztirablardan irəli gəlir.

Valideynlər arasında vaxtaşırı yaranan, lakin nisbətən kəskin olmayan münaqişə şəraitində yaşayan uşaqlarda da buna oxşar problemlər müşahidə olunur. Valideynləri mübahisəli məsələlər barəsində öz aralarında razılığa gələ bilən və belə məsələləri dinc yolla həll edən ailələrin uşaqlarında isə bu cür hallar az-az olur və ya ümumiyyətlə olmur.

Ailədə dava-dalaş uşaqlara müxtəlif şəkildə təsir göstərir. Məsələn, əvvəllər belə hesab edilirdi ki, valideynlərin boşanması və ya bir-birindən ayrı yaşamağı qərara alması uşaqların əksəriyyətinə çox mənfi təsir göstərir. İndi isə psixoloqlar hesab edirlər ki, bəzi hallarda boşanmadan əvvəl, boşanma dövründə və bundan sonrakı vaxtda valideynlər arasında yaranan dava-dalaşlar uşaqlara onların valideynlərinin bilavasitə ayrılmasından daha ciddi ziyan vurur.

Bundan əlavə, əvvəllər hesab edilirdi ki, uşağın ailədaxili münaqişəyə reaksiyasında irsiyyət amili mühüm rol oynayır. Bu da həqiqətdir. Uşağın psixi sağlamlığında təbii amil mühüm rol oynayır. Narahatlıq, depressiya və psixoz kimi cavab reaksiyalarının yaranmasında irsiyyət mühüm rol oynayır. Lakin ailədə şərait və tərbiyə də böyük əhəmiyyət kəsb edir. Uşaq psixoloqlarının çoxunun fikrincə, ailədə vəziyyətdən asılı olaraq psixi xəstəliklərə anadangəlmə meyillilik getdikcə dərinləşə və ya əksinə yüngülləşə bilər. Burada da valideynlərin birlikdə yoxsa ayrı yaşamalarından, həmçinin uşaqlarla qan qohumluğu telləri ilə bağlılığından asılı olmayaraq onların münasibətlərinin keyfiyyəti mühüm rol oynayır.

Neqativ təsir körpənin yuxusunun və əqli inkişafının pozulması, kiçik yaşlı məktəblilərdə narahatlıq və davranış problemləri, depressiya, təhsillə bağlı çətinliklər və digər ciddi pozuntular, məsələn böyük yaşlı məktəblilərin və yeniyetmələrin özlərinə xəsarət yetirməsi şəklində təzahür edə bilər.

Uşağın uzunmüddətli normal inkişafını təmin etmək üçün yaxın qohumlardan, bacı və qardaşlardan, dostlardan və digər yaşlı insanlardan, məsələn müəllimlərdən dəstək almaq çox vacibdir. Ailədə baş verən hadisələr bu münasibətlərin yaxşılaşmasına və ya əksinə pisləşməsinə ciddi təsir göstərə bilər.

Təbii ki, valideynlərin mübahisələrinin uşaqlara necə təsir göstərə bilməsi məsələsi onları narahat etməlidir. Mübahisə normal haldır və valideynlər fikir ayrılıqlarının səbəbini izah edəndə uşaqların buna münasibəti çox yaxşı olur. Əslində valideynlər "söz atışması"nı dinc yolla həll edəndə uşaqlar mühüm ibrət dərsi ala bilərlər. Bu "dərslər" sayəsində uşaqlar ailədən kənarda da öz emosiyalarını və münasibətlərini daha yaxşı idarə etməyi öyrənə bilərlər.

Bu material Bi-Bi-Si kanalının sifarişi əsasında Sasseks Universiteti yanında Endrü və Virciniya Radd adına övladlığa götürmə elmi-tədqiqat və praktiki mərkəzin aparıcı psixoloqu və direktoru professor Qordon Haroldun iştirakı ilə hazırlanıb. Qordon Haroldun bu problem üzrə apardığı kompleks təhlilin nəticələri bu yaxınlarda uşaq psixologiyası və psixiatriya məsələlərinə aid "The Journal of Child Psychology and Psychiatry" jurnalında dərc edilib.