Sonu bitməyən DİM-TN mübarizəsi
Ali və orta ixtisas təhsil müəssələrinə qəbul ilə bağlı 1992-ci ildən tətbiq olunan test üsulu ilə imtahanların keçirilməsi, keçən 25 il ərzində cəmiyyətin bütün təbəqələri tərəfindən müsbət qarşılanmaqdadır. Bunun əsas səbəbi qəbul zamanı neqativ halların köklü şəkildə aradan qaldırılması, şəffaflığın təmin olunması yolunda ciddi dəyişilik olan test üsulu ilə olan qəbul imtahanları, ölkənin bütün sosial zümrələri üçün əlçatımlı olmasıdır.
Təqribən 20 ilə yaxındır ki, davam edən TQDK ( indi DİM ) ilə TN arasında mövqe mübarizənin -onlar arasında "soyuq müharibə” təhsilimizin ən böyük problemlərindən biri olaraq qalmaqdadır.
Ümumi təhsil məktəblərində təhsil mühitininin pozulmasının əsas səbəblərindən biri olan DİM-TN qarşıdırması eyni zamandır illərdir ölkəmizdə həm də təhsil sisteminnin yaranmasında ən böyük manelərdən biridir desək yanılmarıq.
DİM-TN qarşıdurmasının ümumtəhsil məktəblərində təhsil mühitini pozmasının bir çox nüanslarına diqqət edək:
-ilk olaraq ümumtəhsil məktəblərini bitirərək ali və orta ixtisas təhsil müəssələrinə qəbul olunmaq istəyənlər illərdir ki, məktəbi Təhsil Nazirliyinin hazırladığı proqramlar,həmin proqramlara uyğun olaraq hazırlanmış dərsliklərlə oxumaqlarına baxmayaraq, qəbula DİM-in hazırladığı proqramlar, həmin proqramlara uyğun hazırlanmış vəsaitlərlə hazırlaşmalı olurlar.
-DİM-in hazırladığı vəsaitlər insafən TN-nin hazırladıqları dərsliklərə nisbətən elmiliyi, anlaqlıqlığı ilə müsbət mənada həmişə fərqlənib. Təhsil Nazirliyinin hazırladığı dərsliklərin ərsəyə gəlməsi zamanı yol verilən texniki, pedaqoji və elmi səhvlərə nisbətən DİM-in hazırladıqları vəsaitlərin daha çox qəbul edilməsinin əsas səbəbi qəbul imtahanlarının mövzuları ilə bir başa uyğun olmasıdır. Əslində bu hal DİM-TN mübarizəsində DİM tərəfindən ədalətsiz taktika kimi qiymətləndirilə bilər.
-Bu mübarizədə DİM-ə üstünlük gətirən əsas cəhət qəbul imtahanları zamanı istifadə olunan testlərin DİM-in özü tərəfindən hazırlanmasıdır.
Fikir verin: proqramlar, vəsaitlər həmçinin testlər eyni tərəfdə hazırlanır. DİM-i güclü edən də məhz bu amildir.
Bu amilin mənfi cəhətləri nədir ?
-Dünya təcrübəsində bütün istiqamətlər üzrə ( işə qəbul,təhsil müəssələrinə qəbul,attestasiya və s) testlər intellekt səviyyələrinə görə hazırlanır. İntellekt səviyyəsinə görə də testlər hazırlanarkən səviyyə faizlərinə mütləq əməl olunur.
İntellekt səviyyəsinin faizləri aşağıdakı kimidir:
-yüksək istedadlılar toplumun 2,2 %-ni təşkil edir;
-istedadlar toplumun 6,7 %-ni təşkil edir;
-yüksək qabiliyyətlilər toplumun 16,11%-ni təşkil edir;
-orta səviyyəlilər toplumun 50%-ni təşkil edir ( bu göstərci 2 hissəyə- 25% orta səviyyədən yuxarı, 25%-i isə orta səviyyədən aşağı hissələrə bölünür);
-qabiliyyəti olmayanlar isə toplumun 25%-ni təşkil edir;
Göründüyü kimi toplumun intellekt səviyyəsini ölçərkən bu faiz dərəcələrinə əməl olunmalı, hazırlanan testlərin ağırlıq dərəcələri müəyyən edilərkən mütləq nəzərə alınmalıdır.
Bu istiqamətdə DİM necə mövqe tutur?- Testlərin ağırlıq dərəcələri ümumi təhsil pilləsini bitirən məzunların intellekt səviyələri ilə uzlaşmır.
Daha doğrusu, DİM-in təşkil etdiyi imtahanlarda testlər daha çox yüksək istedad və istedadların, qismən də yüksək qabiliyyətli təhsilalanların intellekt səviyyələrinə uyğun hazırlanır. Məhz buna görədir ki, toplum arasında daha çox populyar olan ixtisaslara düşmək üçün 600 və daha çox bal toplamaq lazım olur.
Qəbul imtahanlarının testlərinin yüksək istedad və istedad kateqoriyasına daxil olanların intellekt səviyyəsinə görə hazırlanması ümumtəhsil məktəblərinin proqram və dərslikləri ilə həmin səviyyəyə hazırlaşmağı mümkünsüz etdiyindən təhsilalanlar özəl kurslara və repititorluğa üz tutmağa məcbur olurlar. Bunun səbəbini bir çoxları məsələnin mahiyyətinə varmadan birbaşa müəllimlərdə, ümumi təhsil məktəblərində Təhsil Nazirliyində görərək ciddi ittihamlar irəli sürürlər. Əslində bu faktor DİM-in TN-ni küncə sıxışdırdığı, özünü daim üstün göstərmək istədiyi əsas vəziyyətlərdən biridir.
Ümumi təhsil müəssələrində təhsil alanların 10%-ə qədəri rus bölməsində təhsil almasına baxmayaraq, tələbə qəbulunda rus bölməsini bitirmiş məzunlara 30%-dən bir qədər artıq yer ayırması da maraq doğuran mövzulardan biridir.
Araşdırmalar zamanı məlum olur ki, toplum arasında daha çox populyar olan ixtisaslara tələbə qəbulu zamanı eyni miqdarda yer ayrılır.
Göründüyü kimi, ümumi təhsil müəssələrində təhsil alanların 10%-ə qədərinin rus bölməsində təhsil almasına baxmayaraq, tələbə qəbulunda rus bölməsini bitirmiş məzunlara 30%-dən bir qədər artıq yer ayrılması eyni zamanda azərbaycan bölməsində guya tədrisin zəif təşkil olunması haqqında fikir formalaşdırır.
Digər tərəfdən rus bölməsinin əsasən paytaxtın ümumi təhsil məktəblərində təşkil olduğundan ali və orta ixtisas məktəblərinə qəbul zamanı ucqarlarda təhsil alanların paytaxtda təhsil alanlara nisbətən daha az qəbul olunma şansı olur ki, bu da ölkə təhsilinin süni olaraq rayon-paytaxt təhsilinə bölünməsinin şərtləndirən amillərdən biri ( Bu amilin yaranmasına TN-nin də illərdir ki, kadr siyasətində ( MİQ) yanlış siyasəti olan rayon müəllimləri üçün aşağı keçid balı müəyyən etməsi də az rol oynamır.
Bu başqa bir araşdırma mövzusu olduğundan məsələyə başqa bir məqalədə geniş aydınlıq gətirməyə çalışacam) olsa da əslində DİM-in TN-ə solaxay zərbəsi kimi də dəyərləndirmək olar.
Yaranmış vəziyyəti necə çözməli? İllərdir davam edən, mənasız, amma təhsilimizi, təhsilimizin timsalında millətimizin və dövlətimizin gələcəyini kökündən baltalayan DİM və TN arasında mövqe mübarizəsinə ( "soyuq müharibə”yə ) necə son qoymalı?
Təhsil Nazirliyi dövlətin təhsil siyasətini həyata keçirən mərkəzi orqanı, DİM isə yarandığı 25 il ərzində təhsil sahəsində müstəsna xidmətləri olan dövlət təşkilatıdır.
Problemin həlli fikrimcə çox sadədir:
1.Azərbaycan Respublikası Milli Elmlər Akademiyasına və ya birbaşa Prezident Aparatına tabe olan Testalogiya Mərkəzi yaradılması-belə olduğu halda imtahanlar beynəlxalq təcrübdə olduğu kimi test imtahanları intellekt səviyyələrinə uyğun hazırlanacaq. DİM publik şəxs olaraq imtahanların texnik olaraq təşkil edilməsi və keçirilməsinə cavabdeh olacaq. Testalogiya Mərkəzinin yaranması DİM-in səlahiyyətlərinin azalması kimi qəbul edilməməlidir. Daha domakratik və şəffaf mexanizmin yaranması ilə DİM-in TN-ə təzyiq vasitələri əlindən alınmaqla əslində hər iki tərəfin "silahsızlaşdırılması” ilə sülh yaratmaq, bununla da "soyuq müharibə”yə son qoymaqla ümumtəhsil məktəblərində təhsil mühitini bərpa etmək, təhsilimizin inkişafını ən böyük əngəldən xilas etmək mümkün olacaq.
2. Vaxtı uzatmadan, yəni mərhəlli şəkildə deyil birbaşa 2018-ci ildən Vahid Dövlət İmtahanına keçirilməsi ali və orta ixtisas təhsili almaq istəyən məzunların qısa bir müddətdə bir neçə imtahan stresindən qurtarmış olacaq. VDİ, onun təşkili və VDİ-yə birbaşa keçidin əhəmiyyəti haqqında növbəti araşdırmalarımızda aydınlıq gətirməyə çalışacağam.
Qeyd: Yuxarıda bildirdiyim fikirlərlə bağlı mövqelərinizi, fikirlərinizi, əlavə və iradlarınızı [email protected] elektron ünvanıma göndərə bilərsiniz. Bu mövzuda geniş fikri olanların məqalələrini Aztehsil.com saytında işıqlandırmağa hazırıq.
Elşən Qafarov. Karyera Tədris və Araşdırmalar Mərkəzinin direktoru.Aztehsil.com saytının rəhbəri
