Təhsilin İnkişaf Fondu təhsil sektorunda hansı dəyişikliyə səbəb olacaq?

Xəbər verdiyimiz kimi, Prezident İlham Əliyev "Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyinin tabeliyində Təhsilin İnkişafı Fondunun yaradılması haqqında" Fərman imzalayıb. Fərmanda göstərilir ki, fond təhsil sisteminin inkişafına yönəlmiş proqram və layihələri maliyyələşdirən, dövlət təhsil müəssisələrinin maddi-texniki bazasının müasir tələblərə uyğunlaşdırılmasına yardım edən publik hüquqi şəxsdir. Fond Təhsil Nazirliyinin tabeliyindəki təhsil müəssisələrinin (peşə təhsili müəssisələri istisna olmaqla) büdcədənkənar vəsaitindən, habelə ödənişli təhsil xidmətləri göstərilməsindən əldə etdikləri gəlirlərdən, ianələr, qrantlar və cəlb edilən investisiyalardan, qanunla qadağan olunmayan digər mənbələrdən maliyyələşəcək.

Bəs yeni yaradılan bu fond təhsil sektorunun tərəqqisinə hansı töhfələr verəcək?

Mütəxəssislərin rəyi əsasında suallarımıza cavab tapmağa çalışacağıq.

Şəffaflıq prinsipi qorunacaq

Təhsil Nazirliyi yanında İctimai Şuranın sədr müavini Nadir İsrafilov "İki sahil”ə açıqlamasında bildirdi ki, Təhsilin İnkişafı Fondunun yaradılması gözlənilən idi: "Hələ, dövlət başçısının 2013-cü il 24 oktyabr tarixli Sərəncamı ilə təsdiq edilmiş "Azərbaycan Respublikasında təhsilin inkişafı üzrə Dövlət Strategiyası”nda qeyd edilirdi ki, Azərbaycan Respublikasının inkişaf konsepsiyasına uyğun olaraq şəxsə hərtərəfli bilik və bacarıqların verilməsi məqsədi ilə təhsil sisteminin institusional əsasları, infrastrukturu və insan resursları inkişaf etdirilməlidir. Təhsilin inkişafı ölkədə əhalinin rifahının yaxşılaşması, həmçinin fərdin həyatının daha yüksək səviyyədə qurulması üçün zəmin yaradır. Təhsil insanlara texnologiyaları çevik mənimsəmək, əmək bazarında layiqli yer tutmaq və ömür boyu təhsil prosesinə qoşulmaq imkanı verir. Həmin sənəddə beşinci strateji istiqamət Azərbaycan Respublikasında iqtisadi cəhətdən dayanıqlı və dünyanın aparıcı təhsil sistemlərinin standartları ilə eyni səviyyəyə uyğun təhsil sisteminin maliyyələşdirilməsi modelinin qurulmasıdır. Bu istiqamət, o cümlədən müxtəlif mənbələrdən istifadə olunmaqla təhsili maliyyələşdirmə mexanizminin təkmilləşdirilməsini, təhsil müəssisələrinin adambaşına maliyyələşdirilməsinə keçidi, ödənişli təhsil xidmətlərinin göstərilməsinin dəstəklənməsini, Təhsilin İnkişafı Fondunun yaradılmasını nəzərdə tutur. Bu müddət ərzində belə bir fondun yaradılmasının zəruriliyi haqqında ayrı-ayrı QHT-lər, ekspertlər, digər aidiyyatı mütəxəssislər tərəfindən də müəyyən fikirlər səsləndirilmiş, konkret təkliflər irəli sürülmüşdü. Bir də ki, Gənclər Fondu, "Bilik" Fondu, Medianın İnkişafı Fondu, Elm Fondu, Maarifçi Tələbə Kredit Fondu və s. fondlar olduğu halda, niyə Təhsilin İnkişafı Fondu olmasın...? Təqdiredici haldır ki, nəhayət gözlənilən ideya gerçəkləşdi.”

N.İsrafilov vurğuladı ki, yeni yaradılan Fond təhsilimizin inkişafına öz layiqli töhfəsini verəcək, aşkarlıq və şəffaflıq prinsipini rəhbər tutaraq, təhsilə əlçatanlığın təmin edilməsinə, imkansız ailələrə təhsil kreditinin ayrılmasına, ayrı-ayrı layihələrin və tədqiqatların maliyyələşdirilməsinə, xüsusilə regionlarda yerləşən təhsil müəssisələrinin maddi-texniki bazasının gücləndirilməsinə, yaradıcı müəllimlərin və gənc istedadların stimullaşdırılmasına dəstəkçi olacaq. Elm və təhsilin vəhdətinin təmin edilməsi baxımından, "Təhsilsiz elm, elmsiz təhsil yoxdur” prinsipini nəzərə alaraq, çevikliyi və mobilliyi təmin etmək üçün elm və təhsil sahəsində yaradılan digər fondların da vahid mərkəzdən koordinasiya olunması arzuolunandır.

Təhsilə kənardan investisiyalar cəlb ediləcək

Təhsil Nazirliyi yanında İctimai Şuranın məsul katibi, fəlsəfə doktoru İlqar Orucov isə vurğuladı ki, bu fond birbaşa təhsilə kənardan investisiyaların cəlb olunması, təhsillə bağlı müxtəlif layihələr həyata keçirilməsinə zəmin yaradacaq. Beləliklə, bu, təhsilin inkişafına birbaşa dəstək göstərən fond olacaq: "Hesab edirəm ki, bu, ölkəmizdə təhsilə dövlət tərəfindən dəstəyin növbəti nümunəsidir. Bilirsiniz ki, Heydər Əliyev Fondu tərəfindən Azərbaycanın bütün bölgələrində kompleks məktəb infrastrukturunun yenilənməsi işi gedir. Ən müasir tələblərə cavab verən, modern standartlar çərçivəsində məktəb kompleksləri inşa olunmaqdadır. Uzun müddətdir ki, Azərbaycanda dövlət büdcəsi hesabına bu proses davam edir. Dövlət büdcəsində ikinci yeri alan təhsil xərcləri hər zaman büdcədə artım olduğu təqdirdə mütləq şəkildə artırılır. Hesab edirəm ki, bu, dövlətin öz gələcəyi üçün təhsilə münasibətini göstərən faktordur. Cənab Prezidentin bu istiqamətdə imzaladığı sonuncu Fərman təhsilə əlavə investisiyaların cəlb olunmasına böyük önəm verəcək.”

Fond azad olunmuş ərazilərimizdə məktəb infrastrukturunun yenilənməsi istiqamətində də işlər görəcək

İ.Orucov qeyd etdi ki, çox yaxın illərdə Azərbaycanı nəinki bölgədə, eyni zamanda, Şərqi Avropada təhsilə ən çox investisiya yatıran və təhsiltutumlu ölkə olaraq görəcəyik: "Bildiyiniz kimi, təhsilə qoyulan investisiya birbaşa dövlətin gələcəyinə, onun güclənməsinə, dayanıqlı inkişafının təmin olunmasına yönələn yatırımdır. Hesab edirəm ki, təhsilə əlavə vəsaitlərin cəlb olunması məsələsi olduqca vacibdir. Azərbaycanda quruculuq istiqamətində ciddi işlər gedir. İşğaldan azad olunmuş torpaqların bərpası, eyni zamanda, həmin ərazilərdə təhsil infrastrukturunun ən müasir tələblərə cavab verən səviyyədə qurulması prioritetdədir. Təhsilin İnkişafı Fondunun fəaliyyəti ilə işğaldan azad olunmuş ərazilərimizin məktəb infrastrukturunun yenilənməsi istiqamətində də müvafiq işlərinin görülməsinin şahidi olacağıq. Bu Fondun yaradılması təhsilin bütün pillələrində yenilənməni reallaşdıracaq".

Əslində, bu fond illər öncə yaradılmalı idi. Amma…

Təhsil eksperti Kamran Əsədov "İki sahil”ə açıqlamasında bildirdi ki, əslində, bu fondun yaradılması 2013-cü ildə qəbul edilmiş "Azərbaycan Respublikasında Təhsilin İnkişafı üzrə Dövlət Strategiyasında” nəzərdə tutulmuşdu, amma nədənsə yaddan çıxmışdı. "Azərbaycan Respublikasında təhsilin inkişafı üzrə Dövlət Strategiyası”nın tələbləri Azərbaycan təhsilində dünya təhsil standartlarına uyğun maliyyələşdirmə modelinin qurulması ilə bağlıdır. Bununla yanaşı qeyd olunurdu ki, təhsilin maliyyələşməsi, əlçatanlığın təmin edilməsi üçün fond yaradılmalıdır. Yəni, Təhsilin İnkişafı üzrə Dövlət Strategiyasına əməl edilsəydi, Azərbaycan təhsili bir neçə il sonra dünyanın ən etibarlı, ən güclü təhsil sisteminə çevrilə bilərdi.

Təhsilin maliyyələşdirilmə mexanizminin təkmilləşməsinə ehtiyac var

K.Əsədov vurğuladı ki, hazırda təhsilin maliyyələşdirilmə mexanizminin təkmilləşməsinə ehtiyac var: "Ona görə də təhsil müəssisələrində adambaşı maliyyələşdirmə artıq başlamalıdır. Eyni zamanda, ödənişli təhsil xidmətləri dəstəklənməlidir.

Bunun üçün Təhsilin İnkişaf Fondunun yaradılması müasir təhsil sisteminin tələbidir. Beləliklə, qabaqcıl təhsil sisteminə əsaslanan strateji istiqamətdə səriştəyə əsaslanan şəxsiyyətyönümlü təhsil məzmununun yaradılması, təhsil sahəsində insan resurslarının yaradılmasını müasirləşdirmək, səmərəli, şəffaf, cavabdeh idarəetmə mexanizmlərini yaratmaq, təhsildə müasir tələblərə uyğun infrastruktur qurmaq, dünya təhsil standartlarına uyğun maliyyələşdirmə modelini formalaşdırmaq əsas hədəf kimi götürülür. Bununla yanaşı, Təhsilin İnkişafı Fondu dövlət orta və ali təhsili müəssisələrinin büdcədənkənar gəlir və xərclərinin şəffaf, səmərəli və mərkəzləşdirilmiş qaydada idarə olunmasını təmin edəcək və peşə təhsilinin inkişafında maliyyələşmə mexanizmi rolunu oynayacaq.”

Təhsil sahəsində bu qədər fonda ehtiyac varmı?

Müsahibimiz bildirdi ki, təhsil sektorunda bir sıra fondlar var: "17 iyun 2021-ci il tarixində Təhsil Nazirliyinin tabeliyində Təhsil Tələbə Krediti Fondu yaradılıb. 18 avqust 2020-ci ildə Təhsil Nazirliyinin tabeliyində Peşə Təhsilinin İnkişafı Fondu yaradılıb. Elmin İnkişafı Fondu, Azərbaycan Gənclər Fondu, Maarifçi Kredit Fondu yaradılıb. Hesab edirəm ki, bu qədər fonda ehtiyac yoxdur. Çünki bu qədər qurumun idarə edilməsi, hesabatları, şəffaf nəzarət mexanizminin təşkili çətindir. Eyni zamanda, bu qədər çox fondun olması fəaliyyət mobilliyini aşağı salır. Digər tərəfdən, bu daha peşəkar mütəxəssislərin ayrı-ayrı yerlərdə çalışmasına gətirib çıxarır. Təklif edirəm ki, bu qədər fond elə bir fond adı altında fəaliyyət göstərsin və ən yaxşı mütəxəssislər tərəfindən idarəetmə sistemi təşkil edilsin. Çünki bu, dünya təcrübəsində də belədir".

Həmsöhbətimiz xatırlatdı ki, yaradılan fonda böyük ümidlər bəsləyir: "Təhsilin maliyyələşdirilməsi sahəsində ciddi problemlər mövcuddur. Təhsilin kreditləşməsi, imkansız ailələrə təhsil kreditinin verilməsində problem yaşayırıq. İnanıram ki, yaradılan fond qeyd etdiyim problemlərin həllində mühüm rol oynayacaq. Fond öz fəaliyyətini əsasən bölgələrdə qurmalıdır. Bu istiqamətdə fəaliyyət zamanı dünya təcrübəsinə əsaslanmalıyıq. Yəni, tək təhsil alanların təhsil haqqını maliyyələşdirməməliyik. Həmçinin, tədqiqatları da maliyyələşdirmək lazımdır.”

Fondun maliyyə imkanlarından düzgün istifadə olunsa...

Təhsil eksperti Elçin Əfəndi isə bildirdi ki, Təhsilin İnkişaf Fondundan və onun maliyyə imkanlarından düzgün istifadə olunsa, bu, təhsilin inkişafı üçün təkan olacaq: "Fond büdcə qrantları ilə yanaşı sahibkarlıq fəaliyyəti, müxtəlif ianələ hesabına formalaşacaq. Həmin büdcədən isə təhsil layihələrinin həyata keçirilməsi üçün istifadə olunacaq. Bu vəsaitlərdən əsasən təhsil haqqı yüksək olan tələbələrə müvafiq kreditin ayrılması və ya həmin tələbələrə müəyyən güzəştlərin olması və s. kimi işlərdə istifadə etmək mümkündür. Tələbələrimizə Fondun vəsaiti hesabına xaric ölkələrin universitetlərində təhsil almaq imkanı yaradılsaydı, çox yaxşı olardı".