Cəmiyyətin intellektual potensialının formalaşmasında mühüm komponent

İndiyə kimi  ümumi orta təhsilin nailiyyətləri, problemləri ilə bağlı xeyli nəşrlər hazırlanıb.

 

Onlarin içərisində məxsusi təqdir olunası nəşrlər yetərincədir. Əminliklə bildirirəm ki, pegaqoji fikir tarixində özünə məxsus bir yer tutacaq, həmin  sıraya qatılacaq bir nəşr - pedaqogika üzrə elmlər doktoru, professor Mönsüm Alışovun "Təhsil və cəmiyyət” adlı üç cildlik əsəri bu qəbildən sayılıb-seçilənlərdən biri olacaq. ”Adiloğlu” nəşriyyatı tərəfindən  zövq və nəfis tərtibatla nəşr olunan bu kitab üç adda konkret həllini tapıb: ”Təhsil quruculuğu: hədəflər, nailiyyətlər, problemlər (I cild)”,"Təhsil və mədəni–intellektual inkişaf” (II cild) və "Təhsil islahatının dinamikası”(III cild).

Hər kitabın öz tələbi olur, bu üç kitabın da öz tələbi var, amma onlar sanki bir süjet xətti üzərində  öz təcəssümünü tapır, hər üçündə tam orta məktəbin spesifik fəaliyyət və xüsusiyyətləri, baş verən yeniliklər və mövcud problemlərlə qarşılaşma, onların həlli yolları, müasir dərsə verilıən tələblər və onların icra mexanizmi... tədqiqatçı alimin fikir süzgəçindən keçə-keçə təqdim olunur. Bu kitabların məzmun xəttində bu  məqamlar çözülür, onlara təhlili yollarına  bir nəzər-diqqət yetirilir: 

Cəmiyyətin inkişafında, onun intellektual potensialının formalaşmasında təhsil ən mühüm komponent kimi, yüksək intellektə malik insan kapitalının formalaşmasında təhsilin aktuallığı, təhsil sistemində idarəetmə mədəniyyəti, təhsil müəssisələri rəhbərliyinə yeni yanaşma, pedaqoji kollektivin fəaliyyətində vahidlik, yaradıcılıq, təşəbbüskarlıq cəhətlərinin  yaranmasında rəhbərliyin idarəetmə məharəti, təhsilin idarəedilməsinin demokratik prinsipləri, təhsildə nüfuzlu şəxs olan müəllimin məsuliyyəti, müəllimin öyrətmə və şagirdin öyrənmə səriştə və bacarıq qabiliyyəti, təhsilin inkişafıında təhsilverənlərin peşəkarlığı, səriştəliliyinin səviyyəsinin qiymətləndirilməsi, pedaqoji mühitin düzgün qurulması və pedaqoji prosesin səmərəliliyi, dünya təhsil sisteminə inteqrasiyaının reallaşdırılmasında kurikulum islahatının əhəmiyyəti  və  yeni kurikulumun təhsil prosesi ilə bağlı bütün fəaliyyətin səmərəli təşkililinə, məqsədyönlü həyata keçirilməsinə verdiyi pedaqoji stimul, təhsil standartlarının yaradılması, didaktik prinsiplərin müəyyənləşdirilməsi, şagird nailiyyətlərinin qiymətləndirilməsi sisteminin tətbiqi, milli-mənəvi dəyərlərimizin qorunub yaşadılması və zənginləşdirilməsi, şəxsiyyətin hərtərəfli inkişafında tərbiyənin məqsədyönlü təmini, tədris prosesinin intensivləşməsində fəal (interaktiv) təlim metodlarının tətbiqi...

 

Kitabda təhsilin keyfiyyətinin yüksəldilməsi, yeni texnologiyalardan səmərəli istifadə ilə bağlı irəli sürülən tövsiyələr və ümumiləşdirilmiş nəticələrin verilməsində müəllifin təsisçisi olduğu "İdrak” liseyində də  toplanmış təcrübədən geniş istifadə olunmuşdur.

 

 Beynəlxalq miqyasda istifadə olunan meyarların öyrənilməsi və onların təhsil təcrübəsində sınaqdan keçirilməsinə yönəlik təşəbbüslər, təhsil sahəsində beynəlxalq təşkilatlarla birgə fəaliyyət, təcrübə mübadiləsinin genişləndirilməsi, dünya təcrübəsində tətbiq edilən mütərəqqi təhsil texnologiyaları, beynəlxalq proqram və layihələrin tətbiq edilməsi, bir sözlə Prezident İlham Əliyevin  "maddi dəyərlərimizi, iqtisadi potensialımızı insan kapitalına çevirməliyik” müddəasına adekvat reaksiya verən müəllif   bunu gündəmdə saxlayır, intellektual potensialın möhkəmləndirilməsində bunun əhəmiyyətli rolunu göstərir və dünya təhsil sistemindən nümunələr gətirməklə məqsədini reallaşdırır.

Təhsili öyrənən və öyrədənin qarşılıqlı pedaqoji işinin nəticəsi  hesab edən müəllif  bugünki təhsil sistemində  kütlənin deyil, fərdin təkmilləşməsinin daha vacibliyini analitik təhlil yolu ilə sübutlamağa çalışır. Cəmiyyətin tərəqqisinin vacib amilləri olan elm və mədəniyyətin, xalqın intellektual potensialının formalaşmasının təhsil sistemi ilə təmin olunduğunu diqqət çəkən professor  M. Alışov təhsilin məzmununda keyfiyyət dəyşikliklərin aparılmasını və təhsil sisteminin əsaslı şəkildə təkmilləşdilməsini subutlamağı qarşısına bir məqsəd qoyur və  əminliklə deyərdik ki, buna yetərincə nail də olur.

Müəllif müəllim kadrların hazırlığının aktuallığını onunla əsaslandırır ki, onun nüfuzu təkcə bilik deyil, həm də təlim-tərbiyə prosesində bütün sosial institutların imkanlarından tam istifadə etməkdən asılıdır. Fikrini bu cür konkretləşdirir: "Onun nüfuzu, təkcə bilik və təşəbbüskarlığından deyil, həm də təlim-tərbiyə prosesində bütün sosial institutların imkanlarından tam istifadə etməsindən asılıdır. Fəal təlim metodları və pedaqoji texnologiya ilə bağlı müəllimlərin bilgilərinin daha da artırılmasına ehtiyac var. Pedaqoji kadr hazır¬lığında təhsilin məzmunca ümumi funksional tamlığına əməl olunmalıdır” ("Təhsil quruculuğu: hədəflər, nailiyyətlər, problemlər”- I cild,s.61). 

Müasir dövrün tələblərinə görə təlimin məzmununun sadəcə təriflərin, düsturların, tarixi hadisələrin, nəzəri materialların mənimsənilməsinə deyil, doğru olaraq müəllif də bu qənaətdədir ki, şagirdlərdə yaradıcı düşünmək, mühakimələr apararaq nəticə çıxarmaq, sərbəst qərar qəbul etmək, tətbiq və tədqiqatçılıq bacarıqlarının formalaşmasına aiddir. Kurikulumlara ciddi konseptual bir sənəd kimi yanaşaraq, onun fənn üzrə bütün fəaliyyətləri istiqamətləndirə biləcəyinə şübhə etmir, ilkin olaraq fənnin məzmununa yer ayırmaqla müəllim keyfiyyətini, müəl-lim seçimini, yaradıcılığını əsas götürür. Kurikulumun tətbiqi hər bir fənnin tədrisinin məzmun xətləri, standartlar, alt standartlar, inteqrasiya-üfüqi və şaquli, qiymətləndirmə və monitorinqinə əsaslanır. Professorun qəti fikri belədir ki, belə olduqda pedaqoji pro¬ses¬də vaxt itkisinə yol verilmədən şagirdlər əlavə yüklənməyə məruz qalmır. 

Bizdə hərdən milli mentalitet məsələsi həddindən artıq qabardılır. Mentalitetimizdə lazım olan dəyərlər də çoxdur. Bəzən ifrata varıb bu dəyərlərin də üstündən xətt çəkirik. Müəllif təlim-tərbiyə müəssisələrinin başlıca vəzifəsi olan şagirdin şəxsiyyət kimi formalaşmasına kömək edən bütün işlərin, o cümlədən təlim-tərbiyə prosesinin uşağın arzu və istəklərinə uyğun olmaqla, onun meyl və maraqları, fərdi psixoloji xüsusiyyətləri, potensial imkanları nəzərə alınmaqla qurulmalı olduğunu hər bir məktəb üçün başlıca məqsəd bilir. (I cild ,s.153). 

Müasir dövrdə hər bir xalqın, dövlətin gələcək taleyini təkcə onun malik olduğu zəngin təbii sərvətlər deyil, həm də elmi-mədəni və intellektual imkanları müəyyənləşdirir.Təhsil İslahatı Proqramının həyata keçirildiyi dövrdə müəllimin müstəqil metodik işi, özünütəhsili, onun hazırlığı həlledici rol oynadı. Müəllifin fikrincə, islahat müəllimdən yeni pedaqoji təfəkkür, düşüncə tərzi, pedaqoji prosesə yeni yanaşma tələb edir. Ona görə indi başlıca vəzifə müəllimlərin məsuliyyətini artırmaq, işə yaradıcı münasibətlərini formalaşdırmaq, gənc nəslin təlimini dövrün tələbləri səviyyəsinə qaldırmaq, təlimin keyfiyyətini yüksəltməklə vətənə layiqli vətəndaşlar yetişdirməkdir. ("Təhsil və mədəni–intellektual inkişaf”-II cild,s.25)

 Nəzəri və pedaqoji-metodik ədəbiyyatda "idarəetmə” anlayışı ən ümumi və ən universal anlayışlar sırasına daxil edilir. Müəllif haqlı olaraq qeyd edir ki, idarəetmə təkcə texniki və istehsal sahəsini deyil, eyni zamanda sosial, o cümlədən pedaqoji sistemdə keyfiyyət təminatında xüsusi rol oynayır. O, idarəetmə dedikdə, məqsədəuyğun qərarlar qəbul etməyə, idarə olunan obyektin işini təşkil etməyə, onun nəzarətinə, tənzimlənməsinə yönəldilmiş fəaliyyət, düzgün