Uşaqlarda saç yolma: Səbəbi idarəolunmaz stress ola bilər

Uşaqlar da böyüklər qədər stressə məruz qala bilər və stress altında böyüklərdəki kimi müxtəlif psixoloji problemlər yaşaya bilərlər. Bu problemlərdən biri də saç yolma xəstəliyi, trixotillomaniyadır. İbtidai məktəb və ya yeniyetməlik dövründə bəzi uşaqlarda dırnaq yemə, saç-kirpik çəkməyə bənzər davranışları müşahidə etmək mümkündür. Davranışlar fərqli olsa da, əsas səbəblər əslində oxşar ola bilər.

Saçların dartılması, uşaqların müəyyən bir stresə reaksiya olaraq göstərdiyi davranış problemi olaraq təyin olunur. Yəni trixotillomaniya adlandırılsa da, xəstəliyi tətikləyən müxtəlif psixoloji səbəblər ola bilər. Bu səbəblərin başında “stress” durur. Uşaqların öhdəsindən gələ bilmədiyi stress müxtəlif davranış problemləri kimi özünü göstərir.

Əgər uşaqlar hər hansı bir çətinliklə qarşılaşdıqları zaman problemlərinin öhdəsindən gəlmək bacarığına malik deyillərsə, saç yolma davranışı həmin sıxıntıya yoldaşlıq edən bir davranış olaraq ortaya çıxır.

Trixotillomania simptomları hansılardır?

Daha çox doqquz-on yaşından müşahidə olunan problemdir. Erkən yaşlarda çox tez-tez rast gəlməsək də, baş verə bilər. Problemin səbəbi başa düşülməzsə və lazımi müdaxilə edilməzsə, xəstəliyin əlamətləri qurulacaq. Müəyyən nahiyələrlə məhdudlaşmadan saçlar darana bilər və baş dərisində dəliklər yarana bilər. Oğlan və qızlarda rastlaşma nisbətində böyük fərq olmasa da, qızların saçları daha erkən diqqət çəkdiyi üçün müalicəyə erkən göndərildiyini görürük.

Niyə trixotillomania baş verir?

Əgər uşaqlar hər hansı bir çətinliklə qarşılaşdıqları zaman problemlərinin öhdəsindən gəlmək bacarığına malik deyillərsə, saç yolma davranışı həmin sıxıntıya yoldaşlıq edən bir davranış olaraq ortaya çıxır. Çünki uşaq saçları dartdıqdan sonra gərginliyinin azaldığını və rahatlaşdığını hiss edir. Bu səbəbdən saç yolma davranışı təkrar-təkrar inkişaf edir və hətta ciddi problemə çevrilir. Baş dərisində ciddi boşluqlar var. Uşaqlar saç çəkməkdən başqa, qaşlarını və kirpiklərini də çəkə bilər, dırnaq yeməsi də müşahidə oluna bilər. Tükləri çeynəmək kimi bir vərdiş də ola bilər, bu da  mədə və bağırsaq xəstəlikləri kimi digər fiziki əlamətlər də yarada bilər. Buna görə də saç yolma xəstəliyinin səbəblərinə xüsusi diqqət yetirmək lazımdır.

Saç yolma xəstəliyi çox vaxt müxtəlif psixoloji problemləri müşayiət edir. Məsələn, anksiyete pozğunluqlarında bunu görə bilərik. Depressiya, autizm və ya diqqət çatışmazlığı hiperaktivliyi olan uşaqlarda saç yolma davranışı müşahidə edilə bilər. Bundan başqa, uşaqda ağır travma da ola bilər. Və yaxud uşaq fiziki, emosional və ya cinsi istismara məruz qalmış ola bilər.

Həddindən artıq təzyiq hiss edən və ya məktəbdə yüksək müvəffəqiyyət gözləntilərinə görə zorakılığa məruz qalan uşaqlar da bu yolu şiddətli sıxıntı və stress hisslərinin öhdəsindən gəlmək üçün bir həll yolu kimi görə bilərlər. Əgər uşaq saç yolmaqla yüngülləşdiyini görsə, şüursuzca bu davranışına davam edir.

Nə etmək lazımdır?

Uşağın müalicəsində ən mühüm amil onun ailəsidir. Uşaqların sıxıntılarını və psixi problemlərini azaltmaq üçün həmişə ilk istinad mənbəyimiz ailədir.

Əvvəlcə tibbi problemin olub olmadığını anlamaq lazımdır. O zaman uşağın həyatında bu psixi problemin yaranmasına hansı amillər səbəb olur, onlar tapılmalıdır. Tibbi vəziyyətdən asılı olaraq ortaya çıxsa da, bunu başa düşmək lazımdır. Bundan sonra mütləq psixoloji yardım lazımdır.

Doqquz və ya on yaşından sonra koqnitiv davranış müalicələri tətbiq edilə bilər.

Qəti müalicəsi varmı?

Uşağın stresini azaltdığımızda, uşağı bu sıxıntıya və saç yolma davranışına itələyən səbəblərə görə yaxşılaşdırmalar təmin etdiyimiz zaman bu davranış da azala bilər. Dəri xəstəlikləri üzrə mütəxəssislərin köməyi ilə saçların yenidən uzanmasına və uzanmasına kömək edən bəzi xüsusi tibbi preparatlardan istifadə edilir.

Ailələr necə davranmalıdır?

Vəziyyət qalıcılaşmazdan əvvəl psixi sağlamlıq mütəxəssisindən kömək almaq və psixoloji dəstək almaq lazımdır.

Ümumiyyətlə, ailənin diqqəti bu neqativ davranışa yönəlir: “Yorma, əlini çıxartma, saçını tutma... Bax, başın keçəl olacaq” və bu kimi mənfi rəylər başlayır. Təbii ki, bu, ailənin çarəni necə tapacağını bilməməsi ilə bağlıdır. Bunun üçün ailəni günahlandırmırıq. Əslində belə bir vəziyyət qalıcılaşmazdan əvvəl psixi sağlamlıq mütəxəssisindən kömək istəmək və psixoloji dəstək almaq lazımdır. Orada uşağın harada çətinlik çəkdiyi bu problemi ortaya qoyan ruhi sıxıntının səbəbləri tapılır. Hər şeydən əvvəl yaxşı bir qiymətləndirmə aparılır. Həmin psixi problemlərin səbəblərini azaltmağa çalışarkən uşağa psixoloji müalicə tətbiq edilir ki, uşaq öz hisslərini düzgün ifadə edə bilsin və uyğun mübarizə bacarıqları formalaşsın.