Sinif rəhbərliyi və intizam

Sinif rəhbərliyi və intizamla əlaqədar problemlərə yanaşma, bu anlayışların necə qəbul edilməsi ilə bağlıdır.Bu səbəblə anlayışların düzgün təyin olunması və başa düşülməsi lazımdır. İdarəetmə rolunun, akademik və ictimai məqsədlərin həyata keçirilməsini təmin etmək üçün uyğun şərtlərin və mühitin yaradılması vacibdir.Sinif rəhbərliyinə, sinifdə öyrənməyə uyğun bir mühitin yaradılması, fiziki tənzimləmələri, təhsilin prosesinin təşkil olunması və ona rəhbərliyini, sinif kollektivində münasibətlərin müəyyən qaydalar çərçivəsində təşkili , ünsiyyətin təşkil və şagird təhsil almağa motivasiya edilməsinin təmin edilməsi daxildir.

Sinifin idarəedilməsi sinif kollektivini düzgün quran və öyrədici bir tədris mühitini yaradan müəllimin davranışları və sinif təşkilatçılığının aktivliyi ilə ölçülür.

İntizam isə mühitin düzgün və etibarlı, yaxud da tədrisə mane olan şagirdlərin davranışlarına müəllimin göstərdiyi münasibətdir.

İdarəetmə və intizam anlayışlarının bir-biri ilə xüsusi bir bağlılığı vardır. Ancaq bu bağlılıq müəllim və idarəedicilərin idarəetmə metodları ilə əlaqədardır.

Bir müəllim sinifin idarəedilməsində təzyiqə istiqamətlənə bilər və çox asan bir yolla intizam məsələlərini həll edə bilər.

Burada müəllim "rəhbər”dir və vacib olan itaətin olmasıdır.

Sinifin idarə edilməsində təzyiqə söykənən nəzarətin tam əksinə, müəllimin rəhbər olaraq şagirdlərin dərsi daha yaxşı qavraması üçün mühitin təşkilindən, təşkilatçılığından asılı olan bir idarəetmə anlayışı mənimsənilməlidir. Burada isə vacib olan məsuliyyətdir: şagirdlərdə məsuliyyət anlayışının və fikrinin formalaşdırılmasıdır.

Şagirdlərdən itaət gözləyən təcrübəli müəllim sinifdə nə edəcəyini və necə edəcəyini özü bilir. Müəllim şagirdə görə uyğunlaşdırma və tənzimləmə eləməz. şagird müəllimə görə vəziyyətə uyğunlaşmaq məcburiyyətindədir.Fərqli vəziyyətlərə uyğunlaşmalarda çətinlik çəkən və ya uyğunlaşmağı rədd edən şagirdlər problemlidir. Müəllim şagirdə nə ediləcəyini göstərməkdən çox, nə ediləcəyini deyər. Daha yaxşı necə ediləcəyini şagirdlərlə mübahisə etməz.

Şagirdləri qiymətləndirməyə çox vaxt ayırmaz, müəllim hər hansı nüansı incələyər və qeydlər verər.

Qısacası müəllim sinifdə mövzu ilə bağlı böyük bir əmək sərf edər və bu əmək səmərəli nəticə vermiyə bilər. Şagird mövzu üzərində işləmək istəmirsə, müəllim məcbur olaraq işlədər. Eləmirsə: həll olaraq əsasən məcburiyyət, təzyiq, hətta fiziki və psixoliji təzyiq və çox vaxt ailəyə və ya məktəb rəhbərliyini də bu təzyiqə qoşaraq şagirdin mütləq deyilənlərə əməl etməsinə gətirib çıxara bilər.

Peşəkar müəllimlər şagirdlərə qaydalara əməl etməyi ,onlarda öz məsüliyyətini dərk etməyi öyrədirlər.

Məsuliyyət yaratmağı özünə hədəf bilən, özünə şüar bilən müəllimlər isə şagirdlərə sinifdə qərar verməyi və bu qərarın nəticəsi olaraq seçiminin məsuliyyətini dərkl etməyi öyrədirlər.

Şagird qaydaları öyrənməkdən əlavə, qaydaların reallığını və nəticələrini də öyrənər. Qaydaya riayət etməyin bir xüsusi xəbərdarlığı varsa, bu xüsusi xəbərdarlığın da xüsusi bir səbəbinin olması lazımdır. Hətta şagird qaydaların müəyyən olunmasında öz köməkliyini göstərərək, sinifdə öyrənməyə uyğun bir şəraitin yaranmasındaiştirak edərsə o, öz məsuliyyətini daha yaxşı başa düşər. Belə bir şəraiti görən müəllim şagirdə öz hərəkətlərini idarə edə bilməsi üçün mühit yaratmağı bacarmalıdır.

Məsuliyyət anlayışı ilə sinfi idarə edən və nizam-intizamı təmin edə bilən bir müəllim, şagirdlərin nə edəcəyini və tapşırıqların hansı şərtlərlə tamamlanacağı mövzusunda şagirdlərin də rolunu müəyyən edər. Şagird müəllimin onu necə qiymətləndirəcəyi ilə bağlı bir həyəcan keçirtməz. Çünki müəllim şagirddən gözlədiklərini bir nümunə olaraq yaşadar və göstərər. Müəllim şagirdlərdən öz tapşırıqlarının qiymətləndirilməsində iştirak etməklərini istəyər və şagirdləri dinləyər. Müəllim şagirdlərin dərsi öyrənməsini asanlaşdırır və bunu edərkən heç bir şagirdə təzyiq göstərməz və məcbur etməz. Şagird öz uğurunun və davranışlarının məsuliyyətini başa düşərək, uğurununun öz cəhdləri nəticəsində əldə olduğuna inanır.

Sinif rəhbərinin fəaliyyətinin 2 əsas istiqaməti var:

Birincisi, sinifdə şagirdlərin motivasiyasını artıracaq bir şəraitin və etibarlı bir mühitin yaradılması,

İkincisi isə şagirdlərdə məsuliyyəti inkişaf etdirmək və şagirdlərə özünüdərk hissini aşılamaq və öz davranışlarını düzəldə bilməsini öyrətməkdir.

Sinif rəhbərliyi şagirdlərə təzyiq və zorla yox, şagirdlərə öz öyrənmə mühitlərini ( təhsillənmə bacarığı da demək olar) və öz davranışlarını yoxlamağı öyrətməkdir. Sinif rəhbəri şagirdlərin məsuliyyət düşüncələrinin genişləndirilməsində, özlərini dəyərləndirilməsində istiqamətverici bir vasitə olmağı bacarmalıdır.

Sinif rəhbəri özünü şagirdlərin öz hərəkətlərini nəzarətetmə qabiliyyətlərinin inkişaf etdirilməsinin bir vasitəsi olaraq görməyi bacarmalıdır.. Müəllim olaraq məqsədimiz şagirdlərə itaəti öyrətmək deyil, öz davranışlarına nəzarət etmələrini və məsuliyyətli olmalarını izah etməkdir.

Azərbaycan Respublikasının Təhsil Qanununun 4-cu maddəsinin 1-ci bəndində deyilir : "Azərbaycan dövləti qarşısında öz məsuliyyətini dərk edən, хalqının milli ənənələrinə və demоkratiya prinsiplərinə, insan hüquqları və azadlıqlarına hörmət edən, vətənpərvərlik və azərbaycançılıq ideyalarına sadiq olan, müstəqil və yaradıcı düşünən vətəndaş və şəхsiyyət yetişdirmək" təhsilin əsas məqsədlərindən biridir.

Sinifdə sinif rəhbəri tərəfindən yaradılan ,qorunan və idarə olunan intizam qaydalarının mövcudluğu, təhsilin istiqaməti, müəllim- şagird münasibətləri, şagird motivasiyası, sinifdə düzgün olmayan hərəkətlərin qarşısının alınması, məktəbdə şagirdlərarası mübahisələrin həllində müxtəlif çıxış yollarının tətbiqi, valideynlərlə münasibətlərin düzəldilməsi və şagird intizamı işlərinin aparılması və s. kimi bir çox nizam-intizam qaydalarını əlaqələndirir.

Elşən Qafarov